Regulacija Blokčejn Tehnologije u Srbiji

Jedan od značajnih trenutaka modernog srpskog zakonodavstva zasigurno predstavlja datum 30.06.2021. godine, kada je započeta primena Zakona o digitalnoj imovini, prvog zakona u Republici Srbiji koji reguliše sferu digitalnog poslovanja i trgovine digitalnom imovinom, normira je i daje joj legalitet.

Glavna novina je uvođenje virtuelne valute i digitalnih tokena kao validnog sredstva razmene između fizičkih i/ili pravnih lica, kao i legalizacija rudarenja digitalne imovine.

Iz pravnog ugla, najznačajnije je to što se transakcijama s digitalnom imovinom od sada garantuje pravna zaštita, kako regulatorna, tako i sudska.

Rudarenje

Rudarenje digitalne imovine je dozvoljeno. Digitalnom imovinom koja je stečena rudarenjem, sticaoci mogu slobodno raspolagati korišćenjem usluga pružalaca usluga povezanih s digitalnom imovinom kao i obavljanjem transakcija na OTC tržištu.

Mimo navedenih načina raspolaganja koji predstavljaju redovnu proceduru, imalac, odnosno, prema zakonskom terminu – izdavalac digitalne imovine, može oglašavati inicijalnu ponudu digitalne imovine za koju nije odobren beli papir u sledećim slučajevima:

• inicijalna ponuda je upućena manjem broju od 20 fizičkih i/ili pravnih lica;
• ukupan broj digitalnih tokena koji se izdaju nije veći od 20;
• inicijalna ponuda je upućena kupcima/investitorima koji kupuju/ulažu u digitalnu imovinu u vrednosti od najmanje 50.000 evra u dinarskoj protivvrednosti po zvaničnom srednjem kursu dinara prema evru koji utvrđuje Narodna banka Srbije na dan kupovine/ulaganja, po kupcu/investitoru;
• ukupna vrednost digitalne imovine koju tokom perioda od 12 meseci izdaje jedan izdavalac je manja od 100.000 evra u dinarskoj protivvrednosti po zvaničnom srednjem kursu dinara prema evru koji utvrđuje nadzorni organ.

Objavljivanje belog papira koji nije odobren u skladu sa ovim zakonom je dozvoljeno pod uslovom da se prilikom njegovog objavljivanja i tokom inicijalne ponude digitalne imovine na koju se odnosi taj beli papir jasno navede da taj beli papir nije odobren.

Poslovanje pravnih lica i preduzetnika

Virtuelne valute ne mogu se unositi kao ulog u privredno društvo, već se mogu konvertovati (zameniti) za novac i kao novčani ulog uplatiti u društvo. Sa druge strane, nenovčani ulozi u privredno društvo mogu biti u digitalnim tokenima koji se ne odnose na pružanje usluga ili izvršenje rada dok nenovčani ulozi u ortačko i komanditno društvo mogu biti i u digitalnim tokenima koji se odnose na pružanje usluga ili izvršenje rada.

Digitalna imovina pravnog lica ili preduzetnika u potpunosti je podobna za sprovođenje prinudne naplate potraživanja izvršnih poverilaca namirenjem iz vrednosti digitalne imovine. Isto važi i za fizička lica.

Privredno društvo koje posluje u Srbiji i koje ima svojstvo izvršnog dužnika u smislu zakona kojim se uređuju izvršenje i obezbeđenje, dužno je da sarađuje sa nadležnim organima u izvršnom postupku u skladu s tim zakonom, kao i da pruži obaveštenja i dostavi sve podatke koji su potrebni radi sprovođenja namirenja na digitalnoj imovini, uključujući sredstva pomoću kojih se pristupa digitalnoj imovini (npr. kriptografske ključeve).

Važno je napomenuti i da imaoci digitalne imovine imaju status poznatih poverilaca u slučaju likvidacije privrednog društva koje ima obaveze po osnovu te digitalne imovine.

Sekundarna trgovina

Sekundarno trgovanje digitalnom imovinom podrazumeva prodaju, kupovinu digitalne imovine, kao i zamenu za drugu digitalnu imovinu.

U Republici Srbiji je dozvoljeno sekundarno trgovanje digitalnom imovinom, bez obzira na to da li je ona izdata u  Srbiji ili u inostranstvu, kao i bez obzira na to da li je za njeno izdavanje odobren beli papir ili ne.

Sekundarno trgovanje digitalnom imovinom odvija se putem platforme za trgovanje digitalnom imovinom koju organizuje privredno društvo koje ima dozvolu od strane nadzornog organa izdatu u tu svrhu.

Putem same platforme mogu trgovati privredna društva koja imaju dozvolu nadzornog organa za pružanje usluga povezanih sa digitalnom imovinom, kao i sva druga pravna lica, fizička lica i preduzetnici.

Važno je napomenuti da se prilikom izdavanja digitalne imovine mimo načina koji je opisan u podnaslovu Rudarenje objavljuje dokument koji se naziva beli papir i koji sadrži podatke o izdavaocu digitalne imovine, digitalnoj imovini i rizicima povezanim s digitalnom imovinom, sa ciljem da omogući investitorima da donesu odluku o investiranju i procene rizike vezane za ulaganje u digitalnu imovinu i koji na kraju odobrava nadzorni organ.

Založno pravo i Fiducija

Digitalna imovina može se opteretiti založnim pravom, koje se zasniva Ugovorom o zalozi, a koji može biti poseban ugovor ili sastavni deo okvirnog ili drugog ugovora između poverioca i dužnika.

Založnim pravom može se obezbediti novčano potraživanje u domaćoj ili stranoj valuti, kao i nenovčano potraživanje izraženo u digitalnoj imovini.

Kuriozitet ugovora o zalozi digitalne imovine predstavlja i mogućnost zaključenja pametnog ugovora, kao i da pored tradicionalnog pisanog oblika, ugovor može biti zaključen u elektronskom obliku, odnosno na trajnom nosaču podataka koji omogućava čuvanje i reprodukovanje izvornih podataka u neizmenjenom obliku.

Nadzorni organ može da propiše dodatne elemente koje mora da sadrži ugovor o zalozi na digitalnoj imovini, kao i posebna pravila kojima se uređuje izvršavanje ugovora o zalozi na digitalnoj imovini korišćenjem pametnog ugovora.

Za konačno zasnivanje založnog prava na digitalnoj imovini potrebno je da se ispuni i konstitutivni element – upis u registar založnog prava koji vodi pružalac usluga povezanih s digitalnom imovinom koji ima dozvolu nadzornog organa za vođenje registra založnog prava na digitalnoj imovini, kao i za čuvanje i administriranje digitalne imovine za račun korisnika i sa tim povezane usluge.

Uslov za upis založnog prava na digitalnoj imovini u registar založnog prava jeste da je digitalna imovina koja je predmet založnog prava prethodno poverena na čuvanje i administriranje pružaocu usluga povezanih sa digitalnom imovinom koji ima dozvolu za vođenje registra založnog prava na digitalnoj imovini.

Sa druge strane, Fiducija predstavlja sredstvo obezbeđenja kojim se sa fiducijarnog dužnika  („Fiducijant“) prenosi pravo svojine na digitalnoj imovini na fiducijarnog poverioca („Fiducijar“) u svrhu obezbeđenja naplate potraživanja, uz obavezu povraćaja primljenih ili ekvivalentnih sredstava po ispunjenju obaveze.

Fiducijar, ako nije drugačije ugovoreno, ima pravo da koristi digitalnu imovinu koja je predmet ugovora o fiduciji i da njome raspolaže, uključujući i pravo na njeno otuđenje.

Ugovor o fiduciji digitalne imovine može se, osim u svrhu obezbeđenja potraživanja, zaključiti i u drugu svrhu koja u tom slučaju mora biti definisana samim ugovorom o fiduciji digitalne imovine.

Zaštita

Kao nadzorni organi uspostavljaju se Narodna banka Srbije i Komisija za hartije od vrednosti.

Kao linija podele njihove nadležnosti uzima se vrsta digitalne imovine odnosno da li je reč o virtuelnim valutama ili digitalnim tokenima.

Oni vrše nadzor nad poslovanjem pružalaca usluga povezanih sa digitalnom imovinom, izdavalaca digitalne imovine, kao i lica koja jesu ili su bila imaoci digitalne imovine.

Kao predmet nadzora određuje se provera uklađenosti poslovanja subjekata nadzora sa ovim Zakonom kao i podzakonskim propisima donetim na osnovu njega.

S obzirom na zakonsko uređenje materije digitalne imovine, davanjem legaliteta takvoj vrsti imovine, za sve transakcije u vezi sa digitalnom imovinom može se ostvariti i odgovarajuća sudska zaštita kao i u pogledu bilo kog drugog zakonom garantovanog prava, bez ograničenja.

Isključenje odgovornosti

Republika Srbija, Narodna banka Srbije, Komisija i drugi nadležni organi i organi javne vlasti ne garantuju za vrednost digitalne imovine i ne snose odgovornost za bilo koju eventualnu štetu i gubitke koje korisnici i drugi imaoci digitalne imovine i/ili pružaoci usluga povezanih s digitalnom imovinom i/ili treća lica pretrpe u vezi sa obavljanjem transakcija s digitalnom imovinom.

Pružaoci usluga povezanih s digitalnom imovinom dužni su da pre uspostavljanja poslovnog odnosa s korisnikom digitalne imovine ili vršenja transakcije s digitalnom imovinom korisnika digitalne imovine obaveste o rizicima obavljanja transakcija s digitalnom imovinom, uključujući rizik od delimičnog ili potpunog gubitka novčanih sredstava, odnosno druge imovine, kao i o tome da se na transakcije s digitalnom imovinom ne primenjuju propisi kojima se uređuje osiguranje depozita ili zaštita investitora, kao ni propisi kojima se uređuje zaštita korisnika finansijskih usluga.

Porez na digitalnu imovinu

• oporezivanje kapitalnog dobitka ostvarenog prodajom digitalne imovine;
• oporezivanje nasleđene i na poklon primljene digitalne imovine;

Kapitalnim dobitkom, odnosno gubitkom, smatra se razlika između prodajne cene prava, udela i hartija od vrednosti i njihove nabavne cene, ostvarene prenosom digitalne imovine.

Poreska osnovica je kapitalni dobitak utvrđen na način propisan pomenutim. Stopa poreza je 15 % na tako dobijenu osnovicu.

Obveznik koji novčana sredstva ostvarena prodajom digitalne imovine u roku od 90 dana od dana prodaje uloži u osnovni kapital privrednog društva rezidenta Republike Srbije, odnosno u kapital investicionog fonda, a čiji se centar poslovnih i investicionih aktivnosti nalazi na teritoriji Republike Srbije, oslobađa se 50% poreza na kapitalni dobitak.

Kod poreza na Stope su proporcionalne, ali diferencirane u zavisnosti od stepena srodstva između ostavioca, odnosno poklonodavca i poreskog obveznika, pa tako:

• obveznici koji se u odnosu na ostavioca odnosno poklonodavca nalaze u drugom naslednom redu po zakonskom redu nasleđivanja porez na nasleđe i poklon plaćaju po stopi od 1.5%;
• obveznici koji se u odnosu na ostavioca odnosno poklonodavca nalaze u trećem i daljem naslednom redu, odnosno obveznici koji sa ostaviocem odnosno poklonodavcem nisu u srodstvu porez na nasleđe i poklon plaćaju po stopi od 2.5%.

Poreska osnovicu predstavlja:

• kod poreza na nasleđe tržišna vrednost nasleđene imovine na dan nastanka poreske obaveze umanjena za iznos dugova, troškova i drugih tereta koje je obveznik bio dužan da podmiri iz nje.
• kod poreza na poklon tržišna vrednost na poklon primljene imovine na dan nastanka poreske obaveze koju utvrđuje Poreska uprava.

Ako je vrednost nasleđene odnosno na poklon primljene digitalne imovine od istog lica u jednoj kalendarskoj godini veća od 100.000 dinara, poreski obveznik se oslobađa plaćanja poreza za iznos do 100.000 dinara.

Obaveze plaćanja poreza na nasleđe i poklon oslobođeni su naslednik prvog naslednog reda, supružnik i roditelj ostavioca, odnosno poklonoprimac prvog naslednog reda i supružnik poklonodavca.